Endokrin sistem vücudun iç dengesini (homeostaz) sağlamak üzere özel hormonları üreten organlardan oluşmaktadır. Genel cerrahi kapsamında endokrin sistemin parçası olan tiroid, paratiroid ve adrenal (böbrek üstü bez) bezler incelenir ve tedavi edilir. Bu organların cerrahi tedavisi açık (tiroid, paratiroid) veya kapalı (laparoskopik – adrenal bez cerrahisi) yöntemler ile yapılabilmektedir.
Tiroid Bezi
Tiroid bezi, vücudumuzun en yoğun kanlanan endokrin organı olup tiroksin (T4) ve triiyodotironin (T3) hormonlarını üretmektedir. Bu hormonlar tüm hücreler için hayati önem taşımakla birlikte metabolizma (vücuttaki madde ve enerji değişimi) hızını belirlemektedir. Böylece, tiroid bezinin fonksiyonları iki yönde etkilenebiliyor. Az üretildiği zaman (hipotiroidi durumu) insanın metabolizması yavaşlayınca kabızlık, uykuya eğilim, unutkanlık, bacaklarda veya tüm vücutta ödem, istemsiz kilo alımı, depresyon, kalp sorunları gibi sorunlar ortaya çıkabiliyor. T3-T4 fazla üretildiği zaman (hipertiroidi durumu) insanın metabolizması fazla hızlanıp hastada istemsiz kilo kaybı, terleme, sinirlilik, ellerinde titreme, duygudurum değişiklikleri, kadınlarda gebe kalamama veya düşük yapmaya eğilim gibi çeşitli sorunlarla karşılaşılabiliyor. Tiroid hormonlarının normal olması durumunda insan ötiroidi olarak değerlendiriliyor.
Guatr, tiroid bezinin kısmi veya tümüyle büyümesine denir. Kısmi olarak tiroid bezinde düğümlenmeler oluşunca nodüler guatr, tümüyle büyümesine diffüz guatr denir. Çoğu guatr iyi huyludur, fonksiyonel olarak hipotiroidi, ötiroidi ve hipertiroidi guatr olabiliyor.
Tiroid tümörleri iyi veya kötü huylu olabiliyor. İyi huylu tiroid tümörlerinden en sık görülen tiroid adenomu’dur. Bu hastalıkta tiroid bezinde bir düğüm oluşup diğer tiroid dokusuna göre çok fazla miktarda tiroid hormonu üretebiliyor. Böylece bu tür hastalar genellikle hipertiroidi durumda iken başvurmaktadır.
Kötü huylu tiroid tümörleri tiroid bezinden ve başka organlardan gelen (metastaz) tümörler olarak ayrılmaktadır. Tiroid bezinin kendi tümörleri arasında en sık görülen papiller tiroid kanseridir (%80). Papiller kanserin seyri nispeten yumuşak olmakla birlikte zamanında tanı ile doğru tedavi edildiği sürece iyi huylu olan bir hastalıktır. Folliküler, Hurtle hücreli, medüller ve anaplastik tiroid kanserleri daha seyrek görülmekle birlikte daha ciddi sağlık sorunu olup ciddi tedavi ve takip gerekmektedir.
Tiroid iyi huylu (nodüller, nodüler guatr, hormon artışına sebep olan guatr) ve kötü huylu (tiroid tümörleri, kanserleri) hastalıkları için uygulanan cerrahi tedaviler arasında:
- Nodülektomi (sorun olan düğümün alınması) – seyrek yapılan ameliyat olmakla birlikte seçilmiş vakalarda mümkün
- Tek taraflı tiroid lobektomi (tiroid bezinin yarısının alınması) – tiroid adenomu, tek taraflı mikropapiller karsinom vakalarında
- İki taraflı (bilateral) tiroid lobektomi (tiroid bezinin tümü ile alınması) – papiller kanserde, fonksiyone ve non-fonksiyone guatr vakalarında
- Tamamlayıcı tiroidektomi (daha önce yapılmış tiroid bezinin kısmi alımı sonrası geriye kalan bezin çeşitli nedenlerle alınması)
- Çeşitli boyun disseksiyonu denen prosedürler total tiroidektomi işlemine lenf nodu tutulum durumuna göre eklenebilir (santral boyun disseksiyonu, modifiye radikal boyun disseksiyonu)
Ameliyat sonrası genel takip ve bakım kuralları dışında oluşabilecek komplikasyonları erken tanımak ve tedavi etmek için oluşan her bulguyu doktorunuza mutlaka bildirin.
Paratiroid Bezler
Paratiroid bezleri kalsiyum metabolizmasını düzenleyen hormonlardan birini (paratiroid hormonu – PTH) salgılayan sayıca 3 ile 5 bezden ibarettir. Paratiroid bezlerinin fazla çalışması nedeni ile hiperparatiroidi (PTH fazlalığı) durumunda bunun nedeni araştırılır (paratiroid hiperplazisi, adenomu) ve ona göre işlem şekli ve boyutu seçilir. Paratiroid bezlerinin fonksiyonu bozulup bozulmama durumuna bakılmaksızın paratiroid kanseri vakalarında cerrahi kaçınılmaz olmaktadır.
Paratiroid bezi cerrahisi aşağıdaki durumlarda yapılır:
- Paratiroid bezi hiperplazisi
- Paratiroid bezi adenomu
- Paratiroid bezi kanseri
Ameliyat sonrası genel takip ve bakım kuralları dışında hastanın kalsiyum düzeyinin düşme belirtilerine dikkat edilmeli – yüz ve dudaklarda, ellerde uyuşma ve kramplar, halsizlik, çarpıntı.
Adrenal Bezler
Adrenal bezler (böbrek üstü bezler) karın boşluğunda böbreklerin üstünde bulunup çeşitli hormonları (Kortizol, adrenalin, aldosteron gibi) salgılayan bezlerdir. Hormon salınımı açısından aktif ve aktif olmayan durumlar veya tümörler olabilir.
Adrenalin (kateşolamin grubundan bir hormon) salgılayan tümörlere feokromositoma denir, iyi ve kötü huylu olabilir.
Kortizol salgılayan tümörlerin genel adı kortikal adenomdur. Spesifik ismi ise Cushing sendromu (okunuşu “Kuşing sendromu”)
Aldosteron salgılayan kortikal adenomun spesifik ismi Conn sendromu (okunuşu “Kon sendromu”)
İyi huylu adrenal bez tümörlerinin belirgin bir kısmı tesadüfen saptanır. Başka bir neden ile yapılan tetkiklerde adrenal bez tümörü gözlendiğinde bu tümöre insidentaloma denir. Çoğu zaman hormon salgılamayıp aktif değillerdir. Boyutuna ve fonksiyon durumuna göre ameliyat kararı verilir.
Adrenal kanserlerin %40’ı hormon salınımı açısından aktif değildir. Aktif olanlarda hormon etkilerini dengeleyecek belli tedaviler sonrası cerrahi yapılabilir.
Adrenal bezlerin patolojisinde mevcut tedavi seçeneklerinden biri cerrahidir.
Laparoskopik adrenalektomi (adrenal bezin alınması) – genellikle tek taraflı.
Ameliyat öncesi gerekli tetkikler ve tedavi düzenlemeleri gerekebilir (kullanmakta olduğunuz ilaçlar veya sahip olduğunuz hastalıklar etkileyebilir).
Ameliyat sonrası genel takip dışında adrenal yetmezlik olarak adlandırılan durumdan haberdar olmanız gerekir. Genel şikayetler arasında halsizlik, baş dönmesi, bilinç kaybı, iştahsızlık gibi spesifik olmayan belirtiler olabilir. Doktorunuza ameliyat öncesi danışın.